Ramadan i jego zdrowotne konsekwencje

W naszym kręgu kulturowym post kojarzy się najczęściej z odmawianiem sobie mięsa, alkoholu, brakiem imprez i ogólnym czasem zadumy. Kiedyś te posty były dużo bardziej restrykcyjne, gdzie nie jadło się produktów pochodzenia zwierzęcego, typu masło czy śmietana, co było wyjątkowo problematyczne dla najuboższych warst społeczństwa, bo brak omasty do miski kaszy odbierał wartość kaloryczną posiłku,  a tym samym sił do pracy. 

Czy ramadan jest postem?

Według PWN post to ‘praktyka pokutna polegająca na powstrzymywaniu się od spożywania pewnych potraw, najczęściej mięsa’. Tak więc ramadan właściwie nie jest postem, tylko zmianą pór dnia spożywania posiłków. Fakt, że ramadan nie jest postem, jest spowodowany jego pogańskim pochodzeniem. 

Muzułmanie często twierdzą, że ramadan przybliża ich do Allaha, mogą poczuć się jak biedni, którzy nie mają co jeść, oraz to, że ramadan zrównuje wszystkich muzułmanów do jednego poziomu. Czy na pewno tak jest? Dziś dla odmiany zajmę się nie tekstami źródłowymi, ale badaniami nad konsekwencjami ramadanu, który da nam obraz tego, jak ten ramadan właściwie wygląda.

Zacznijmy od narracji, którą często możemy znaleźć w artykułach naukowych na ten temat. Bakhotmah (2011) pisze o tym, że ‘ramadan, podobnie jak inne posty, jest modyfikacją żywieniową’. Barakat i inni (2020) mówi o ‘zmianie stylu życia’. Jak widać, autorzy prowadzą zręczną manipulację słowną, aby pominąć najważniejszą cechę postu, jaką jest wstrzemięźliwość. 

Na dodatek, w ramadanie życie nocne kwitnie, np. w Emiratach Arabskich restauracje i kawiarnie są otwarte do późna w nocy, gdzie ludzie się spotykają ze znajomymi i rodziną. Firmy, które współpracują z krajami islamskimi, zdają sobie sprawę z tego, że w czasie ramadanu produktywność spada, ale jednocześnie widzą w tym okazję do sprzedawania więcej żywności.

Jeśli ramadan to post, dlaczego więc ludzie tyją? 

Według The Global Advisory and Accounting Network, konsumpcja w czasie ramadanu wzrasta – sklepy są otwarte dłużej, w mediach (nie bezcelowo) pojawia się więcej reklam żywności, a wydatki na żywność wzrastają o 50-100%. Szacuje się, że 15% rocznych wydatków na żywność wydaje się właśnie podczas ramadanu. Konsumpcja chleba, drobiu, orzechów oraz produktów mlecznych wzrasta o ok. 60% w czasie ramadanu. 

W metaanalizie 12 artykułów naukowych (Trabelsi et al., 2020) z różnych stron świata (Tunezja, Maroko, Turcja, Izrael, Singapur), autorzy doszli do wniosku, że ramadan nie ma żadnego wpływu na masę ciała czy tkankę tłuszczową poszczących mężczyzn. Osman et al. (2020) przeprowadzili przegląd systematyczny 170 artykułów naukowych dotyczących wpływu ramadanu na organizm i tylko w dziewięciu był odnotowany spadek masy ciała, w sześciu nie było żadnej zmiany, a w reszcie ramadan przełożył się na wzrost masy ciała.

Barakat et al. (2020) zbadali, jak Marokańczycy podchodzą do żywienia w czasie ramadanu i w tym celu zbadali 340 gospodarstw domowych w różnych częściach Maroka. Okazało się, że badani spożywali zdecydowanie więcej kalorii, cukrów, sodu i wapnia, a zdecydowanie mniej białka i lipidów. Nie są to jakieś przełomowe odkrycia, bo już 20 lat wcześniej takie dane były zaobserwowane (Adlouni et al., 1998). Autorzy doszli do wniosku, że ramadan ma katastrofalne konsekwencje dla poszczących. Konsekwencją takiego postu są zaburzenia odżywiania, nadwaga i choroby przewlekłe (!). Na dodatek, w literaturze często pojawiają się takie konsekwencje ramadanu jak: zmęczenie, irytacja, zaburzenia snu (Leiper i Molla, 2003).  

Pozytywne konsekwencje ramadanu

Iftar, czyli kolacja w czasie ramadanu.

A co z wpływem ramadanu na psychikę muzułmanów? Tu raczej badania są zgodne – poszczenie wpływa pozytywnie na stres, lęk i depresję (Erdem, 2018). To nie jest żadną nowością, bo poszczenie wpływa na postrzeganie nas siebie, jako cierpliwych, pokornych i o mocnej woli. Samokontrola reguluje naszą dzienną rutynę, szlifując naszą dyscyplinę. Czujemy się z siebie zadowoleni i dumni. Do tego dochodzi porównywanie się z innymi, poczucie tego, że coś osiągnęliśmy, co może być cięższe dla ludzi o słabszej woli. Ludzie czują, że są bliżej Allaha, poprzez to, że w ciągu dnia nie jedzą i nie piją. Muzułmanie spotykają się, ucztują razem, co wzmacnia więzi międzyludzkie, które mają wyjątkowo pozytywny wpływ na człowieka.  Czują, że są częścią czegoś większego. Jest to wyjątkowo pozytywne doświadczenie dla muzułmanów, które ich zbliża do siebie.

Ciemna strona ramadanu 

Abdulrahman Bakri, islamski uczony, ubolewał nad marnotrawstwem jedzenia w czasie ramadanu. Tylko w Egipcie marnuje się 60% żywności w czasie świętego miesiąca. W samej Mekce przez pierwsze trzy dni ramadanu wyrzuca się 5 tysięcy ton jedzenia. W Emiratach wyrzuca się 500 ton jedzenia w ciągu całego ramadanu, a w Bahrajnie 400 ton dziennie. Nie bez kozery Bliski Wschód jest w czołówce najbardziej marnotrawnych miejsc! Nawet w biedniejszych krajach jak Indonezja, Malezja czy Pakistan, wyrzuca się tony jedzenia, np. w Malezji to 270 000 ton jedzenia w ciągu świętego miesiąca. Generalnie, w czasie ramadanu wyrzuca się o 25% więcej jedzenia, niż w innych miesiącach. Jak ma się więc narracja o zrównaniu się z ubogimi, marnując jednocześnie jedzenie na potęgę?

 Bibliografia

Adlouni, A., Ghalim, N., Saïle, R., Hda, N., Parra, H. J., & Benslimane, A. (1998). Beneficial effect on serum apo AI, apo B and Lp AI levels of Ramadan fasting. Clinica Chimica Acta; International Journal of Clinical Chemistry, 271(2), 179–189. https://doi.org/10.1016/s0009-8981(97)00245-3

Bakhotmah, B. (2011). The puzzle of self-reported weight gain in a month of fasting (Ramadan) among a cohort of Saudi families in Jeddah, Western Saudi Arabia. Nutrition Journal, 10(1), 84. https://doi.org/10.1186/1475-2891-10-84

Barakat, I., Chamlal, H., El jamal, S., Elayachi, M., & Belahsen, R. (2020). Food Expenditure and Food Consumption before and during Ramadan in Moroccan Households. Journal of Nutrition and Metabolism, 2020, 8849832. https://doi.org/10.1155/2020/8849832

Erdem, Ö. (2018). The investigation of the effects of Ramadan fasting on the mood state of healthy volunteer persons. Aile Hekimliği ve Palyatif Bakım, 3(1), 1–6. https://doi.org/10.22391/fppc.398323

Leiper, J. B. and Molla, A. (2003). Effects on Health of Fluid Restriction during Fasting in Ramadan. European Journal of Clinical Nutrition, 57 (S2).

Osman, F., Haldar, S., & Henry, C. J. (2020). Effects of Time-Restricted Feeding during Ramadan on Dietary Intake, Body  Composition and Metabolic Outcomes. Nutrients, 12(8). https://doi.org/10.3390/nu12082478

Trabelsi, K., Ammar, A., Boukhris, O., Glenn, J. M., Bott, N., Stannard, S. R., Engel, F. A., Sperlich, B., Garbarino, S., Bragazzi, N. L., Shephard, R. J., & Chtourou, H. (2020). Effects of ramadan observance on dietary intake and body composition of adolescent athletes: Systematic review and meta-analysis. Nutrients, 12(6). https://doi.org/10.3390/nu12061574